Skończyłem poprzedni odcinek na 1983 roku, kiedy to Sinclair Research Ltd. za sprawą ZX Spectrum święcił największe sukcesy finansowe. ZX Spectrum otrzymało w tymże roku tytuł najlepiej sprzedającego się komputera na świecie. Marka Sinclair stawała się obok Atari i Commodore najbardziej popularną marką komputerów domowych nie tylko w Europie, ale też na innych kontynentach. Choć technicznie komputery Sir Clive’a Sinclaira odstawały od konkurencji, to przebijały ją niską ceną. Żaden z konkurentów nie był w stanie wyprodukować i sprzedawać komputery w cenie 100 funtów, czyli 200$, zarabiając na tym miliony. ZX Spectrum było tak tanim i prostym w budowie komputerem, w związku z tym jego klony powstawały nie tylko w Europie Zachodniej czy Ameryce, ale także w Europie Wschodniej, zacofanej technologicznie na skutek panującego tam ustroju komunistycznego. Klony Spectrum powstawały także w naszym kraju, o czym w drugiej części tekstu.

Clive Sinclair z Sinclair QL na okładce „Sinclair User” (fot. ze strony www.nostalgianerd.com)

 

Sinclair QL – początek końca

To, co było atutem ZX-Spectrum i innych komputerów Sinclaira, czyli prosta budowa i niska cena, stało się też, paradoksalnie, słabością firmy. Przypominam, że Clive Sinclair był bardzo ambitnym inżynierem i wynalazcą, nie wystarczało mu to, że jego komputery były popularne i dobrze się sprzedawały. Porażka ZX-81 w starciu z komputerem Acorn w programie BBC „The Computer Programme” sprawiła, że Sinclair nie zdobył rynku edukacyjnego. Jego komputery były kupowane głównie do użytku domowego, w zasadzie do grania. Clive Sinclair chciał zbudować maszynę, która będzie miała „poważniejsze” zastosowanie w przedsiębiorstwach czy szkołach. Już w 1981 roku porozumiał się z firmą ICL (brytyjski odpowiednik IBM) producentem systemów komputerowcy dla średniego i dużego biznesu. Sinclair miał skonstruować wydajny komputer do pracy biurowej z nowoczesnym systemem operacyjnym i oprogramowaniem biurowym. ICL miał otrzymać licencję na ten system oraz na program BASIC, w zamian za zainwestowanie w projekt, bagatela, miliona funtów.

Pracę zaczęto w 1981 r., a komputer nazwano roboczo ZX-83. Początkowo miał to być komputer przenośny z 2-calowym płaskim monitorem CRT, takim, jaki Sinclair zastosował w swoim mini telewizorze. Chciano wykorzystać inny wynalazek Sinclaira Microdrive – napęd z minikasetami. Oczywiście musiał mieć wydajny procesor, dużą pamięć i kosztować o wiele mniej niż maszyny konkurencji. Ostatecznie zrezygnowano jednak z koncepcji komputera przenośnego, stworzono standardowy komputer bez wyświetlacza. Prace nad ZX-83 przebiegały opornie, dużo problemów mieli konstruktorzy z kontrolerem klawiatury, napędem Microdrive i z systemem operacyjnym QDOS. Cały projekt był opóźniony i ostatecznie premiera komputera odbyła się w styczniu 1984 roku, tuż przed głośną premierą Macintosha. Sinclair pokazał nowy komputer, mimo że nie zakończono prac nad systemem, ani nad niektórymi podzespołami. Nazwano go Sinclair QL i był zbudowany na procesorze Motorola 68008, miał 128KB pamięci RAM i sprzedawany był z systemem operacyjnym QDOS oraz pakietem programów biurowych firmy PSION.  Kosztował 399 funtów.

Sinclair QL. 1984 r. (fot. ze strony www.atariage.com)

 

Koniec komputerów Sinclair

Sinclair QL był niedopracowanym komputerem, pośpiesznie skierowanym do produkcji. Problemy były z klawiaturą, Microdivem i innymi elementami. Produkcja także kulała, na dostawę zamówionego komputera trzeba było czekać ponad 2 miesiące. Nie dosyć, że sprzedaż odbywała się z opóźnieniem, to na domiar złego, prawie 1/3 sprzedanych egzemplarzy trafiła do reklamacji. Komputer miał złe recenzje w prasie i złą opinię wśród klientów, co odbiło się w efekcie na wynikach finansowych firmy. W całym 1984 roku sprzedano mniej Sinclair QL niż ZX Spectrum sprzedawano w jeden miesiąc 1983 r. Produkcję QL zawieszono w 1985 r.

Kiedy produkowano Spectrum i QL, Clive Sinclair pracował jednocześnie nad realizacją swojego największego marzenia. Był nim jednoosobowy samochodzik elektryczny, który miał zrewolucjonizować indywidualny transport miejski. Jak przy wielu swoich wynalazkach Sinclair i tu wyprzedził świat. Trójkołowy pojazd elektryczny C5 miałby szansę dzisiaj, kiedy panuje moda na elektryczne pojazdy, a rządy dofinansowują produkcję elektrycznych aut. W latach 80. XX wieku pomysł ten stał się przysłowiowym gwoździem do trumny firmy Sinclaira. Straciła ona na C5 miliony funtów. Nie udało się z samochodem, sprzedaż komputerów spadała, Sinclair miała coraz gorszą opinię w prasie, ale też wśród klientów. Niska cena komputerów ZX niestety pociągała za sobą coraz gorszą jakość produkowanego sprzętu. Po świetnych finansowo latach 1982-84 nastąpiło gwałtowne załamanie. Rok 1985 mimo rekordowych obrotów, ponad 100 mln funtów, przyniósł stratę w wysokości 18 mln funtów.

Clive Sinclair w swoim elektrycznym pojeździe C5 (fot. ze strony www.bbc.com)

 

Wpływ na kłopoty finansowe Sinclaira miała coraz gorsza jakość komputerów, ale też ogólnoświatowa zapaść na rynku gier wideo oraz wojna cenowa wywołana w 1983 roku przez Jacka Tramiela. Zaniżał on ceny komputerów domowych Commodore, a potem Atari, doprowadzając do bankructwa wiele firm, w efekcie upadły także obie jego firmy.  Wszystko to spowodowało, że Clive Sinclair sprzedał w 1986 roku markę komputerów Sinclair firmie Amstrad. I tak skończyła się przygoda Sir Clive’a Sinclaira z komputerami.

 

Polskie klony ZX Spectrum

Jak już wspomniałem komputery Sinclair serii ZX były tanie i proste w konstrukcji, dzięki czemu stały się wzorem dla wielu firm, które oficjalnie, bądź mniej oficjalnie produkowały klony, zwłaszcza ZX Spectrum. Produkowano je również w krajach blogu socjalistycznego, gdzie ze względu na embargo nie docierały nowoczesne technologie komputerowe z Europy Zachodniej czy USA. Klony ZX Spectrum powstawały także w PRL-u. Oficjalnie powstały dwa klony brytyjskiego komputera. Pierwszy, całkowicie polski komputer ELWRO Junior produkowany przez Wrocławskie Zakłady Elektroniczne ELWRO, o nim napiszę osobny tekst.  Drugi, konstruowany na bazie komputerów Timex z Portugali. Oto co udało mi się o nim dowiedzieć.

Unipolbrit Komputer 2086 z podpiętą stacją dyskietek. 1986 r. (fot. ze strony www.wikipedia.pl)

 

Jednym z oficjalnych klonów ZX Spectrum były komputery Timex Sinclair, produkowane w ramach wspólnego przedsięwzięcia biznesowego Sinclair Research i amerykańskiego producenta zegarków Timex. Komputery Timex Sinclair nie sprzedawały się zbyt dobrze na bardzo konkurencyjnym rynku amerykańskim. Kiedy w 1984 r. Timex Sinclair upadł, samodzielną działalność kontynuowała jego filia w Portugalii. Firma działająca pod szyldem Timex Portugal Ltd. rozpoczęła produkcję i sprzedaż komputerów Timex 2048 i Timex 2068 na rynku portugalskim oraz polskim.

W końcowych latach PRL-u, zwłaszcza po okresie stanu wojennego, zaczęły powstawać w naszym kraju firmy z kapitałem zagranicznym, w których Polacy byli pracownikami. Często były to firmy zakładane przez przedstawicieli Polonii z Zachodu Europy lub USA, stąd nazywano je firmami polonijnymi. Jedna z nich Polbrit International zajmowała się dystrybucją sprzętu komputerowego brytyjskich producentów, w tym Sinclair i Timex. Nawiązała ona współpracę z Gdańskimi Zakładami Elektronicznymi Unimor – producentem znanych polskich telewizorów Neptun. Celem współpracy była produkcja polskiego klona komputerów Timex 2068 na bazie podzespołów elektronicznych sprowadzanych z Portugalii. Co ciekawe Portugalczycy w ramach współpracy z Unimorem sprowadzali do Portugali polskie monitory 12-calowe Neptun 156. Były one bardzo popularne i w Polsce, i Portugalii.  Komputer od skrótu nazw obu firm nazwano Unipolbrit i dla odróżnienia od Timexa 2068 nosił oznaczenie 2086, prawdopodobnie wzięło się to od daty rozpoczęcia produkcji w 1986 r.

Unipolbrit Komputer 2086 z emulatorem ZX Spectrum. (fot. ze zbiorów Elcon Elektronika)

 

Unipolbrit Komputer 2068

Unipolbrit Komputer 2086, bo taka była pełna nazwa, był skonstruowany w oparciu o procesor Zilog Z80 z zegarem 3,5 MHz, miał 24KB ROM i 48KB RAM. Miał wejście DIN, pozwalające na podłączenie polskiego telewizora Neptun 156, oraz innych telewizorów dostępnych na naszym rynku. Mógł wyświetlać tekst w rozdzielczości 32×24 znaków, bądź grafikę kolorową i mono w rozdzielczości 512×192 pikseli. Poza złączem TV miał wejścia na: magnetofon, kartridż do gier, dżojstik, złącze do podpięcia zewnętrznej stacji dyskietek (5,25 cala bądź 3,5 cala) a także złącze do drukarki. Posiadał 40-klawiszową, mechaniczną klawiaturę z klawiszami funkcyjnymi i klawiszami strzałek. Miał również wbudowany układ dźwiękowy AY-3-8912. Korzystał z systemu operacyjnego CP/M oraz BASICa.  Komputer nie był w 100% kompatybilny z ZX Spectrum, ale posiadał emulator ZX Spectrum, dzięki czemu można było na nim uruchomić programy dostępne na Spectrum, w tym gry.

Unipolbrit Komputer sprzedawany był od 1986 roku prawdopodobnie do 1988 r., za pośrednictwem sieci Składnicy Harcerskiej. Były to bardzo popularne sklepy w czasach PRL, zaopatrujące nie tylko harcerzy, ale także modelarzy i elektroników. Sprzedawano 3 wersje komputera:

– pierwsza wersja z klawiaturą Timex 2068 i płytą główną montowana w Portugali. W Unimorze zamiast drugiego wejścia na dżojstik montowano wejście na drukarkę i wkładano wszystko w obudowę. Ta wersja miała ROM z Timexa.

– druga wersja miała klawiaturę z Timexa, ale resztę podzespołów montowano w Gdańsku, wkładając polski EPROM z powitaniem Unipolbritu.

– trzecia wersja do samodzielnego montażu z białą polską klawiaturą i z polskim EPROMEM. Tych komputerów wyprodukowano najmniej.

Unipolbrit Komputer 2086. (fot. ze strony www.zxspectrum.pl)

 

Niestety nie mamy informacji ile egzemplarzy Unipolbrit 2086 sprzedano i kiedy zakończono produkcję. Wiemy, że komputer kosztował 190 tysięcy ówczesnych złotych. Obecnie zdarzają się czasem egzemplarze sprzedawane na polskich aukcjach w cenie 400-700 zł, w zależności od stanu i wyposażenia.

Więcej informacji posiadam o ELWRO Junior i o tym za tydzień.

 

Grzegorz Shamot

 

 

Żródła:
=======
http://www.unimor.pigwa.net/
http://oldcomputer.info
http://www.zxspectrum.pl
http://www.zxspectrum.pl
https://commons.wikimedia.org
https://history-computer.com
https://www.dobreprogramy.pl/
http://vintagesinclair.co.uk>
http://vintagesinclair.co.uk
https://www.gamesindustry.biz
http://atariage.com
http://nostalgianerd.com