Kiedy pisałem o początkach firmy Intel, pojawiło się nazwisko Federico Faggina, człowieka, który był współtwórcą sukcesu mikroprocesorów firmy Intel i4004, i8008, a przede wszystkim i8080. Na bazie dwóch pierwszych Intel wyprodukował pierwsze w historii niekonsumenckie mikrokomputery Intellec-4 i Intellec-8. Natomiast i8080 był tym modelem mikroprocesora, który stosowano w pierwszych komputerach osobistych, zwanych PC – personal computer.
Federico Faggin twórca mikroprocesora Z80
(fot. ze strony www.computerhistory.org)
Faggin był liderem zespołów opracowujących pierwsze procesory Intela, to on wynalazł metodę tworzenia bramek logicznych w krzemie. On też był największym zwolennikiem, czy raczej osobą naciskającą na swoich przełożonych – szefów Intela, aby dalej pracować nad rozwojem mikroprocesorów. Początkowo Intel produkował pamięci i na tym skupiały się główne prace, w tym prace badawcze, przedsiębiorstwa. Badania nad mikroprocesorami były traktowane jako coś mniej istotnego. Kiedy w 1974 roku pojawiły się spore zyski ze sprzedaży mikroprocesorów, Federico Faggin, niedoceniony finansowo przez dyrekcję Intela, postanowił dalej pracować nad mikroprocesorami, ale już w swojej firmie.
Firma ZiLOG
Federico Faggin z końcem 1974 odszedł z Intela i wspólnie z dwoma innymi inżynierami, którzy pracowali nad i8080, Masatoshi Shimą i Ralphem Ungermannem, założył firmę ZiLOG. Wspólnicy już na własną rękę prowadzili dalsze prace nad procesorem i8080. Podobno pracowali po 80 godzin tygodniowo, żeby opracować procesor lepszy, wydajniejszy, a przede wszystkim tańszy od i8080. Intelowski procesor dobrze się sprzedawał, choć na początku kosztował 360$. Potem pojawiła się konkurencja w postaci MOS Technology, których procesory serii 65xx sprzedawały się równie dobrze co procesory Intela.
Oryginalny mikroprocesor Zilog Z80. 1976 r. (fot. Domena publiczna)
Cena procesora Intela spadła poniżej 100$. Hurtowo można było kupić i8080 za 75$, jak udało się to Edowi Robertsowi przy produkcji Altaira 8800. Ale właściciele ZiLOGa chcieli zrobić procesor jeszcze tańszy, aby przyciągnąć klientów Intela do siebie.
Nad prototypem pracowano cały 1975 rok, w marcu 1976 r. pokazano po raz pierwszy mikroprocesor nazwany Z80. W lecie był już w sprzedaży. W tym samym czasie MOS Technology wypuścił swój kolejny mikroprocesor 6502, który pracował w mikrokomputerach największych wtedy firm komputerowych Apple, Commodore i Atari. Przed Fagginem i wspólnikami było trudne wyzwanie – pokazać się na rynku z nowym procesorem i walczyć o klienta z dużymi i znanymi już firmami.
Mikroprocesor Z80 i komputer ZiLOG Z-80
ZiLOG na starcie przebił konkurencję cenowo, ich Z80 kosztował w dniu premiery 25$, a do tego był 2x szybszy od intelowskiego 8080.
Z80 był procesorem 40-pinowym (później była wersja 44-pinowa), 8 bitowym, taktowany zegarem 8MHz. Miał on 16-bitową magistralę adresową, 64kB pamięć RAM, oraz 64kB pamięci przeznaczonej dla urządzeń wejścia/wyjścia.
Co najważniejsze Z80 miał 158 rozkazów, z czego 78 było zgodnych z procesorem Intel 8080, dzięki czemu urządzenia budowane na bazie Z80 mogły korzystać z oprogramowania napisanego wcześniej na i8080 np. systemu operacyjnego CP/M.
Mikrokomputer Zilog Z-80. 1978 r. (fot. ze strony www.computerhistory.org)
Firma ZiLOG nie zgłosiła patentu na swój mikroprocesor i wkrótce wiele koncernów elektronicznych zaczęło produkować klony mikroprocesora Z80, m.in. japońskie NEC, Kawasaki, Sharp, koreańskie Samsung, GoldStar czy holenderski Philips. W latach 80. XX w. Z80 stało się standardem, który zawędrował także do krajów obozu socjalistycznego. Klony Z80 o nazwie T31BM1 produkowano w ZSRR, a w Niemczech wschodnich powstawał procesor U880, który Wrocławskie Zakłady ELWRO zastosowały w swoich mikrokomputerach ELWRO 800 Junior.
Na bazie swojego procesora ZiLOG wyprodukował w 1978 roku mikrokomputer Zilog Z80. Komputer miał w standardzie zainstalowane dwie stacje dyskietek 8-calowych, posiadał własny system operacyjny Z80-RIO, którego jądro rezydowało w pamięci ROM. Komputer miał też droższą wersję sprzedawaną z dyskiem twardym. Zilog Z80 nie przeszedł do historii jako popularny komputer, za to procesor Z80 stał się sercem setek, jeżeli nie tysięcy komputerów wyprodukowanych w latach 70, 80, 90. XX wieku na całym świecie.
Tandy/ Radio Shack TRS-80
O komputerach opartych na Z80 napiszę przy okazji omawiania komputerów PC z lat 80. jak np. ZX Spectrum, teraz chce wspomnieć o pierwszym komputerze, w którym wykorzystano procesor ZiLOGa. Był to amerykański Tandy/Radio Shack TRS-80.
W latach 70. korporacja Tandy posiadała sieć ponad 3000 sklepów elektronicznych w całych Stanach Zjednoczonych. Kiedy zaczęła się moda na komputery osobiste, sprzedawała Altaira 8800. Widząc duży popyt na mikrokomputery, Tandy wyprodukowało w 1977 r. własny komputer TRS-80. Miał on oczywiście procesor Z80, 4KB pamięci RAM i 4KB pamięci ROM. Był wyposażony w klawiaturę i magnetofon kasetowy do wczytywania oprogramowania i zapisu danych. TRS-80 reklamowano jako „komputer domowy za jedyne 599$”, co nie było ceną wysoką zważywszy na fakt, że w zestawie znajdował się czarno-biały monitor. Altair ani inne sprzedawane wtedy komputery domowe nie miały monitora w zestawie, trzeba było go dokupić. TRS-80 był wyposażony we własny system operacyjny TRS DOS i interpreter języka BASIC.
Komputer Tandy/Radio Shack TRS-80. 1977 r. (fot. Domena publiczna)
Mikrokomputer reklamowany w sieci sklepów Radio Shack jako „najbardziej ekscytujący, najważniejszy i jak najbardziej użyteczny produkt elektroniczny ówczesnych czasów”, sprzedawał się doskonale. Tylko w ciągu 2 lat klienci Radio Shack kupili ponad 100 tys. egzemplarzy. Sprzedawano go do 1981 r., potem na rynku zaczęła się już era komputerów PC o parametrach wielokrotnie przewyższających TRS-80. Nie mniej Tandy TRS-80 był pierwszy w USA i chyba na świecie komputerem domowym sprzedającym się masowo. A wielka w tym zasługa niedrogiego, ale doskonałego, i jak się dzisiaj okazuje, ponadczasowego procesora Zilog Z80.
Ciekawostka
Procesor Zilog Z80 dzięki swojej niskiej cenie, dobrej jakości, a przede wszystkim uniwersalności stał się już z końcem lat 70. popularny na całym świecie. Przyczyną tego był fakt, że praktycznie każdy koncern elektroniczny produkował swojego klona Z80 i stosował go w swoich urządzeniach. Szczególnie popularny był Z80 w Japonii, gdzie produkowały go na przestrzeni lat chyba wszystkie koncerny elektroniczne: Canon, Casio, Fujitsu, Hitachi, Kawasaki, Kyocera, Mitsubishi, NEC, Pioneer, Sanyo, Sharp, Sony, Toshiba, Yamaha. W Korei Daewoo, GoldStar, Samsung, w Holandii Philips, w USA Texas Instruments, który zastosował go w serii swoich kalkulatorów.
Poza komputerem, Z80 zastosowano w satelitach, kserokopiarkach, drukarkach, faksach, urządzeniach agd, konsolach do grania, systemach alarmowych, telefonach i tzw. systemach wbudowanych czyli można powiedzieć, że wszędzie, gdzie jest elektronika.
Mikroprocesor Zilog Z80 w wersji dostępnej na rynku w 2018 r. (fot. Domena publiczna)
Co ciekawe, Z80 jest do dzisiaj produkowanym procesorem i można spotkać nowe urządzenia elektroniczne z Z80 na pokładzie.
Sprawdziłem w dniu dzisiejszym, na różnych aukcjach internetowych – oryginalny Zilog Z80 kosztuje około 50 zł, a jego klony w granicach 10-40 zł. Można więc kupić Z80 bez problemu i złożyć swój własny, prosty komputerek.
Sprzedawać swój produkt przez 42 lata to marzenie każdego przedsiębiorcy, producenta, twórcy. W dzisiejszej elektronice to prawie niemożliwe.
Bila Gates czy Steva Jobsa zna większość ludzi na świecie, mimo, że ich produkty nie sprzedają się tak długo, nie są ponadczasowe. A Federico Faggina zna niewielu, choć jego mikroprocesor Z80 ma już 42 lata i wcale nie znika z rynku.
Grzegorz Shamot
Źródła:
=================
Walter Isaacson – The Innovators.
www.ithistory.org
www.computerhistory.org
www.mikrokontroler.pl
www.cpu-word.com